Motor beceriler, günlük hareketlerimizi yapabilmeyi sağlar. Bu beceriler vücudun büyük kas grubu veya geneliyle gerçekleşen daha basit işlemlerden, daha küçük kas grubu kullanılan ve daha komplike olanlara doğru gelişir. Aşamalı olarak gelişim gösteren bu beceriler gündelik işleri yapabilmeyi, akademik başarıyı ve sosyal hayatı etkiler.
İnce Motor Becerileri Nelerdir?
İnce motor beceriler, daha küçük kas grubu ,dikkat ve koordinasyon gerektiren becerilerdir. El, parmaklar ve gözlerin koordineli çalışmasına dayanır. Dikkatli ve koordineli olmayı gerektiren daha komplike görevleri yapabilmemizi sağlar.
Bebeklerde kası kullanma becerisi baştan ayağa olacak şekilde ilerler. Örneğin öncelikle başını dik tutabilmeyi daha sonra kollarını oynatabilmeyi sonrasında oturur pozisyonda durabilmeyi en sonda da yürümeyi başarırlar.Bu sebeple vücudun en küçük ve de uç noktalarından biri olan parmakları amaca uygun kullanabilme becerisine daha geç sahip oluruz.
Kalemi doğru şekilde tutabilmek, yazı yazmak, boyama ve çizim yapmak, makas kullanabilmek, çizgiyi takip edebilmek, sayfa çevirebilmek örneklerindendir.
Akademik başarının temelini oluştururlar. Diş fırçalama, el temizliği, kıyafetleri giyip/çıkarma, bağcık bağlama, yemeğini kendisi yiyebilmesi(çatal- bıçak-kaşık kullanımı) gibi öz bakım becerilerini kapsar. Ayrıca yapboz yapma, oyun hamuruna şekil verme gibi aktivitelerde de kullanılır.
Çocuğun etkileşime girdiği insan-nesne-ortam sayısı arttıkça alabileceği uyaran çeşidi ve ihtimali de artar. Fazla ve çeşitli uyaran maruziyeti çocuğun çevresini keşfedip anlamlandırabilmesini ve bilgi edinimini kolaylaştırıp, gelişimini hızlandırır. Dolayısıyla kişinin erişim alanının genişlemesi yeni beceri kazanımını, beceri kazanımı da daha ileri seviyeye geçerek alanı genişletmeyi sağlar. Bu döngü içinde çocuk ilerler. Kaba motor becerilerle genişletilen alan ince motor becerilerle taçlandırılır.
Çocuk yapmak istediği/yapılması gereken eyleme karar verir. Bunu yapmak için hangi yapıları nasıl kullanması gerektiğini düşünüp organize eder. Daha sonra doğru zamanlama ve hızla uyumlu şekilde eylemi gerçekleştirir.( yani ne yapacağı ve nasıl yapacağı bilgisine sahip olması gerekir)
Çocuklarda İnce Motor Beceriler
Bebek büyüdükçe iskelet ve kas yapısı da gelişir ve güçlenir. Bununla birlikte kaba motor becerilerinde artış olmasıyla çocuk keşif çemberini genişletir. 2 yaş ve üstünde artan kaba motor becerileri ve denge/koordinasyonun getirdiği bağımsız hareket yetisiyle ince motor becerilerin gelişimi de hızlanır.
0-4 Ay
- Nesneleri tutar.
- Elleri birleştirebilir.
- Elini nesneye doğru uzatır.
- Kolarını aynı anda koordineli hareket ettirebilir.
4-9 Ay
- El/göz koordinasyonu gelişir.
- Nesneleri ağzına götürür.
- Bir elindeki nesneyi diğerine aktarabilir.
- Küçük nesneleri eline alabilir ve kontrollü bırakabilir.
- Nesneye gövdeyle uzanabilir.
- Aynı anda iki eliyle nesneleri tutabilir.
9-12 Ay
- Topu yuvarlar.
- Nesneleri parmağıyla işaret edebilir.
- Sayfaları çevirebilir.
- Legolarla oynayabilir.
- Baş ve işaret parmağıyla nesne tutabilir.
- Karalama yapabilir.
- Avucuyla kalem vb tutar.
1-2 Yaş
- Yardımsız oturabilir.
- Gevşek düğümleri çözebilir, paket açabilir.
- Tek başına elini yıkayabilir.
- Sayfaları tek tek çevirebilir.
- Küpleri üst üste koyabilir.
- Karalayarak boyama yapabilir. (dairesel)
- Eliyle yemekleri yiyebilir.
- Kıyafet değişiminde uzuvlarını ebeveyne koordine şekilde hareket ettirebilir.
- Şekil yerleştirme oyuncaklarıyla oynayabilir.
3-4 Yaş
- Makas kullanımı başlar-düz çizgi kesebilir.
- Taklitle şekil çizmeye çalışır.
- Kağıdı ikiye katlayabilir.
- Daha fazla legoyu birleştirebilir.
- Küplerle kule yapabilir.
- Boncuk dizebilir.
- Parmak şıklatabilir.
- Düğmelerini açıp kapatabilir, biraz yardımla kıyafetlerini giyip çıkarabilir.
- Basit puzzle yapabilir.
5-6 Yaş
- Yazı yazabilir.(basit harf ve kelimeler)
- Çizgilerin dışına çıkmadan boyayabilir.
- Baskın el netleşir, kalemi doğru tutar.
- Bağcıklarını bağlar ve çözer.
- Çatal kaşık kullanır.
- Şekil ve işaretleri çizmeye başlar.
- Çöp adam çizer.
İnce Motor Beceriler Nasıl Geliştirilir? Püf Noktaları Nelerdir?
Tipik gelişime sahip bir çocukta herhangi bir becerinin edinilebilmesi için ekstra çabalar vermeye gerek yoktur. Çocuk çevreyi öğrenmeye meyilli ve beyin de öğrenmeye hazırdır. Kişi en iyi öğrenimini gündelik hayatta ve kendi deneyimiyle edinir. Bu sebeple ebeveynlerin çocuğu gündelik hayatın her alanına olabildiğince katması, deneyim alanını genişletip/çeşitlendirebilmesi, biraz da zaman verip şans tanıması gelişimin önünü çokça açacaktır.
İnce motor becerilerini geliştirmek için çocuğun yaşına uygun olacak şekilde yapılabilecek çeşitli aktiviteler:
- Oyuncak ve oyunlar (lego-puzzle -oyun hamuru-şekil yerleştirmeli kutular-tuşlu oyuncaklar)
- Çizim ve boyama (taklitle belirli şekil/sayı/harf kopyalamaları-nokta takibiyle çizim çalışmaları-ilgiye yönelik boyama kitaplarıyla çalışmak-kalem tutma denemeleri)
- El/göz koordinasyonu geliştirme aktiviteleri (boncuk dizme- bir kutudan diğer kutuya cımbız veya maşayla misket vb taşıma gibi)
- Kağıt kesme ve katlama çalışmaları
- Çocuğa model olarak görevler verilmeli ve kendisi yapabilmesi için fırsat yaratılmalı/ev içi ve dışı sorumlulukları yaparken anlatılmalı ve ona da sorumluluk verilmelidir.( masayı birlikte hazırlama-istediği nesneye kendi ulaşma-kıyafet/ayakkabıyı kendi giyip çıkarma- birlikte basit bir yemek yapmak-öz bakımında rol almasını sağlamak vb)
İnce Motor Becerilerde Uzman Desteği ve Etkisi
İnce motor becerilerin gelişimi:
- genetik faktörlere,
- bireysel farklılıklara,
- cinsiyete(kızlar erkeklerden daha başarılıdır),
- çevresel ve kültürel farklılıklara,
- fiziksel yeterliliğe,
- bozukluk/sendromlara (özellikle otizm-dikkat eksikliği ve hiper aktivite bozukluğu- disleksi- nörogelişimsel bozukluklar)
bağlıdır.
Olası gerilik belirtileri:
- Nesneleri kavrama manipüle etmede zorluk.
- Elindeki nesneleri sıkça düşürme.
- Bulunduğu yaş için beklenen becerilerin yokluğu.
Uzman desteği:
a-) Gelişim bir bütündür ve herhangi bir alandaki aksaklığın diğer alanlara yansıması kaçınılmazdır.
b-) Yazma-çizme-kesme gibi el becerileri akademik becerilerin temelidir. Okuma-yazmayı öğrenebilmek için el/parmak kasları ve dikkat/koordinasyon gereklidir. İleri dönemde şekil/işaret/sayı kullanımıyla matematik öğrenimine de yardımcı olur. Hem ailenin hem de okulun beklentilerini karşılayıp başarılı olunabilmesi adına gerekli ince motor beceri seviyesine sahip olmalıdır çocuk. Aksi taktirde hem akademik zorluk hem de özgüven problemleri yaşayabilir. Aynı zamanda ince motor becerileri kullanmayı gerektiren sosyal ortamlarda aktif olamaz. Kendi öz bakımında, beslenmesinde, kıyafet ve ayakkabı giyiminde zorlanır.
c-) Yaşına uygun şekilde gelişmeyen motor beceriler çocuğun deneyim ve öğrenim alanını kısıtladığından bilişsel becerilerin de gelişimini sınırlar. Beynin birçok bölge ve becerisinin ortak aktivasyonu ile gerçekleştirilen, en komplike becerilerimizden olan dil ve konuşma becerilerinde de gerilik gözlenebilir.
d-) Eğer çocuğunuzda olası belirtileri gözlemliyorsanız veya akranlarından geride olmasından şüpheleniyorsanız bir uzmana başvurmalısınız. Unutulmamalı ki en erken müdahale en iyi sonucu verir. Şüphelerinizi zamana bırakmaktansa bir uzman görüşü almak durumu netleştirecek ve olası bir sorunun önüne geçmenizi sağlayacaktır.
