Artikülasyon Nedir?
Artikülasyon; konuşma seslerinin üretilmesi sürecinde yer alan ve sesi üretmek için çeşitli yer ve biçim değişiklikleri sergileyen sesleticiler/ artikülatörler olarak adlandırılan yapıların hareketlerini içeren bir süreçtir.
Dudak, dil, dişler, çene ve damağın doğru ve uyum içerisinde olarak düşüncelerin iletilmek istenen kişiye aktarılmasına artikülasyon denir. Artikülasyon bozuklukları ise bu sistemin doğru kullanılmaması sonucu ortaya çıkan hatalı konuşma durumudur.
Çocukların bazı yaşlarda belirli sesleri hatalı kullanması normal bir durumdur fakat yaşına göre edinmesi gereken bir sesi hala hatalı bir şekilde üretiyorsa, bir artikülasyon bozukluğu yaşıyor olabilir. “r” sesi yerine “y” denilmesi ya da “k” sesi yerine “p” denilmesi artikülasyon bozuklukları arasında en sık karşılaşılan hatalardandır.
Artikülasyon Bozukluğu nedenleri
- Serebral Palsi
- Herhangi bir anatomik veya nörolojik nedeni olmayan durumlar: Çocuğun dil, dudak, damak kasını doğru kullanmayışı sebebiyle konuşma seslerinin doğru üretilememesi
- Felç
- Doğuştan işitme kaybı, orta kulak iltihabına bağlı olarak oluşan işitme kayıpları ya da çocuğun kulağına kalem ucu, silgi vb. yabancı maddeleri sokması sonucu oluşan kulak zarı zedelenmelerinin neden olduğu işitme kayıpları
- Zeka geriliği
- Yanlış öğrenme / yanlış pekiştirme: Çocuğun çevresindeki yetişkinlerin “bebeksi konuşma” davranışını hoş karşılaması, çocuğun konuşmalarını düzeltmemesi sonucu konuşma seslerinin yanlış üretilmesi.
Artikülasyon Bozukluğunda Tanı
Artikülasyon bozukluklarının fark edilmesi genellikle kişinin çevresinden gelen tepkilerle başlar.
Konuşmasında bozukluk olduğu fark edilen bir çocuk ebeveynlerinin veya öğretmenin bu problemi fark etmesiyle bir dil ve konuşma terapistine yönlendirilir.
Dil terapisti, öncelikle başvuran kişinin demografik bilgilerini ve tıbbi geçmişini inceler.
Artikülasyon bozukluğunun tanımlanmasında; çocuğun yaş kategorisine uygun olarak kullanılacak konuşmayı değerlendirmeye yardımcı test bataryaları, kaydedilecek doğal konuşma örnekleri ve sorunu tespit etmek için yapılması gereken gözlemler tanı teknik ve araçları olarak kullanılır.
Dil ve konuşma terapisti kişinin sahip olduğu belirtileri inceleyip teyit ettikten sonra kişiye artikülasyon bozukluğu tanısı koyabilir.
Özellikle 40-42 ay aralığında çocuklarda fonolojik işlemlerin büyük ölçüde tamamlanmış olmasını ve 48. ayda bazı artikülasyon hataları olsa anlaşılırlığın %100 olmasını bekleriz. Bu sebeple çocukların tipik dil-konuşma gelişimine sahip akranlarından 6 ay ile 1 yıl geriden gelmesi durumunda bir konuşma sesi bozukluğu değerlendirmesi gerekli olabilir.
Daha erken dönemlerde de dil ve konuşma değerlendirmesi yapılabilir. Çocuğun konuşmasının yaşıtlarından farklı olduğunu düşünen ebeveynler /öğretmenler, mutlaka bir dil ve konuşma terapistinden destek almalıdırlar.
Dil ve konuşma terapisti; çocuğun hangi seslerde problemi olduğunu, sesletim bozukluğunun şiddetini belirler ve ne zaman terapiye başlanması gerektiği konusunda aileyi bilgilendirir.
Okul çağı ya da yetişkinlik döneminde de artikülasyon terapisi yapılabilir fakat konuşma biçimi yerleşmeden, daha erken yaşlarda yapılan terapi daha kısa sürede sonuç verecektir. Bu sebeple ebeveynler en kısa zamanda bir dil ve konuşma terapistinden destek almalıdırlar.
Genel olarak çocuklar 7-8 yaşlarına geldiklerinde anadilinin tüm seslerini doğru olarak üretebilirler. Bu yaştan sonra devam eden konuşma bozukluğunun kendiliğinden düzelme olasılığı düşüktür.
Çocuğun konuşmasının yaşıtlarından farklı olduğunu düşünen ebeveynler veya öğretmenler mutlaka bir dil ve konuşma terapistine başvurmalıdırlar.
Dil ve konuşma terapisti, çocuğun konuşma bozukluğunu ayrıntılı bir değerlendirme yaparak belirler. Çocuğun hangi seslerde sorun yaşadığını belirlemek üzere bazı testler uygular ve ne zaman terapiye başlanması gerektiği konusunda aileyi bilgilendirir.
Zeka geriliği, işitme engeli söz konusu ise, ergenlik dönemi sonrasında artikülasyon terapisinin etkililiği değişecektir. Ancak kişinin anatomik, fizyolojik hiçbir problemi yoksa, normal işitme ve normal zeka düzeyine sahipse her yaşta terapi yapılır ve kalıcı tedavi mümkün olabilir.
Araştırmalar, okul çağındaki çocukların yaklaşık % 7,5’inin artikülasyon bozukluğu olduğunu göstermiştir. Normal dil gelişimindeki bariz gecikmenin yanı sıra, çocuklarda artikülasyon bozuklukları genellikle öğretmenlerinin ve akranlarının bu bozukluğa karşı aldıkları tavırla olumsuz etkilenebilir.
Artikülasyon bozukluğu olan çocuklar, sınıfta konuşulanlara katılamayabilirler veya etkileşimde zorluk çektikleri için kendilerini sosyal ortamlardan soyutlayabilirler.
Tatil dönemleri evde artikülasyon becerilerini geliştirmek için güzel bir zamandır. Sıradan ev eşyaları ve oyunlar; telaffuz becerileri, kelime hazinesi ve uygun cümle yapısını geliştirme imkanları sunar.
Evde de artikülasyon becerilerini geliştirmek için pratik yapılabilir fakat çocuğun konuşmasının yaşıtlarından farklı olduğunu düşünen ebeveynler evde tedaviden önce bir dil ve konuşma terapistinden değerlendirme almalıdırlar.
Terapi birkaç haftadan birkaç aya kadar sürebilir. Bu süreç içerisinde, dil ve konuşma terapistinin hazırlamış olduğu programa göre çocukla birçok çalışma yapılır.
Seansın bir kısmını çocukla evde çalışacak olan yetişkin izleyebilir ve ev ödevleri ile desteklenerek çalışma sonlandırılır. Her hafta çocuğun performansına göre yeni çalışmalar verilererek ilerlenir.
Uzman Desteği Mi Arıyorsunuz?
Artikülasyon Bozukluğunda Ailenin Yaklaşımı Nasıl Olmalı?
- İyi ve doğru konuşma modeli olmalıdır.
- Konuşmasını bölmemeli ya da sürekli çocuğun hatalarını düzeltmemelidir.
- Çocukluk döneminde görülen, "bebeksi konuşma" diye adlandırılan durum, çevre tarafından şirin görülüp pekiştirilmemelidir.
- Terapiler başladığında terapistinizin belirlediği doğrultuda ilerlenmeli ve eve verilen ödevler önemsenmelidir.
- Arkadaş ve akrabalar da dahil olmak üzere kimsenin çocukla alay etmesine izin vermemelidir.
- Yanlış sesletilen kelimeyi düzeltmek yerine doğru şekilde kullanarak model olunmalı.
- Artikülasyon probleminde yaşanan problem, hece konumlarına göre farklılık gösterebilir. Örneğin /l/ sesi hece başında doğru üretilirken, hece içinde başka bir sese dönüşebilir. Veya hece sonunda hiç üretilmeyebilir. Bunun bilince olunmalı ve çocuğa tepki göstermemelidir.
- Çocuk, sesi her doğru kullandığında pekiştirilmelidir.
Yetişkinlerde Artikülasyon Bozukluğu
Sanılanın aksine yetişkinlerde görülen artikülasyon bozukluğunda artikülasyon terapisi ile iyileşme sağlamak mümkündür.
Önemli olan yaş durumundan ziyade problemin sürdüğü sürenin uzayıp uzamama durumudur. Bu sebeple uzman desteği almak gerekmektedir.
Birçok sesletim sorununa kişinin yaşına bakılmaksızın yardım edilebilir. Fakat sorun sürdükçe, uzadıkça yanlış sesi değiştirmek zorlaşır.
Tedavi süreci problemli ses ve kişiye göre değişkenlik göstermektedir. İşitme kaybı, ağız yapıları (dişler), kişinin ne sıklıkla yardım aldığı ve iş birliği düzeyi gibi çeşitli durumlar da bu süreci etkilemektedir.
Yetişkinlerde aniden ortaya çıkan artikülasyon bozukları ise genellikle bir dış etkenden dolayı ortaya çıkar.
Bireyin geçirdiği çeşitli travmalar ya da nörolojik hastalıklar sonrasında konuşmasında bozulma görülen kişilerde artikülasyon bozukluğu oluşabilir.
Artikülasyon Bozukluğunda Terapi
Artikülasyon bozukluğunda terapi sürecinde zaman ve sabır gereklidir. Eğer artikülasyon bozukluğunun sebebi damak yarığı veya işitme sorunu gibi fiziksel ise öncelikle bu fiziksel sorun üzerine çalışılmalıdır.
Terapi sürecinde çocuğun artikülasyon probleminin farkına varması sağlanır.
Çocuğun birden fazla sesi yanlış sesletmesi durumunda dudak ve dil hareketleri izlenerek edinmeye daha yatkın olabileceği, çocuk için daha kolay olan sesten başlanır. Bu aşamada çocuğun dinleme ve izleme alışkanlığını edinmesi önemlidir.
Çocuk defalarca yanlış çıkardığı seslerin doğrusunu öğrenir, terapisti ile birlikte kendisinin ve terapistinin belirlediği sesleri nasıl çıkardığını izler.
Terapi sürecinin sonraki aşamasında ise çocuk doğru telaffuz etmeye başladığı sesleri kelime ve cümle içerisinde kullanması için teşvik edilir.
Artikülasyon bozukluğunda terapi sürecinde çocuğun yanlış kullandığı, dil, nefes, çene, gırtlak, dudak gibi yapıların doğru kullanımı doğru egzersizlerle düzeltilir. Aileye evde çalışmaları için ödevler verilir.